محمد علی فروغی ماسون اعظم ایران
محمد علی فروغی ماسون اعظم ایران
محمد علی فروغی معروف به "ذکاء الملک دوم" از رجال و سیاستمداران و ادبا و دانشمندان ایران در سال 1294 هـ ق= 1254 هـ ش، در تهران متولد شد. پدرش محمد حسن که معروف به "ذکاء الملک اول" از ادبا و شعرای زمان ناصرالدین شاه قاجار است. جد اعلای این خانواده، از یهودیان بغداد بود که برای تجارت به ایران آمد و در اصفهان ساکن و ظاهرا مسلمان شد. به همین علت فروغی ها به یهودی الاصل بودن، مشهور بودند. محمد علی در مدرسه دارالفنون به تحصیل علم پرداخت ولی قبل از تمام شدن این رشته، به ادبیات و فلسفه رو آورد و کم کم وارد خدمت دولتی شد که سال 1274 شمسی، علاوه برتدریس در مدرسه علمیه و سیاسی، مترجم زبانهای فرانسه و انگلیسی در مراکز دولتی بود.
سال
1286 شمسی، در سن 32 سالگی از بنیانگذران لژ (بیداری ایران) شد. در این لژ،
به مقام استاد اعظم با عنوان خاص (چراغدار) نائل گشت. او با درگذشت پدرش،
رئیس مدرسه سیاسی شد و در انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی، نماینده تهران
شد و به مجلس رفت و چندی هم به ریاست مجلس، انتخاب شد. در سال 1290 شمسی
برای اولین بار، وزیر مالیه شد و بعد از آن تا قبل از سلطنت پهلوی، چندبار،
وزیر دارائی، وزیر امور خارجه، وزیر جنگ، و رئیس دیوانعالی کشور شد. در 9
آبان 1304 ش، انقراض سلطنت قاچار، تصویب شد و حکومت موقت که به سردار سپه
(رضا شاه) سپرده شد، فروغی کفیل نخست وزیری شد و موقع تاجگذاری رضا شاه، او
نخست وزیر بود و شنل آبی را بر دوش رضا شاه، انداخت و نطق تملق آمیزی کرد و
بعد اولین دولت زمان رضا شاه را او تشکیل داد که تا یکسال ادامه داشت.
بسیاری از پژوهشگران سر کار آمدن رضا خان را نتیجه فعالیت های او می دانند و
در اثر همکاری او ریپورتر بود که فردی چون رضا خان سرکار آمد.
سال
1305، دولت مستوفی الممالک بود، ولی مجددا در سال 1312 و 1314 شمسی، او
نخست وزیر بود تا پایان زمان او سه مرتبه نخست وزیر شده بود. بعدا مغضوب
رضا شاه و مستعفی شد. او دوباره کار فرهنگی خود را شروع کرد و چون عضو
فرهنگستان ایران بود، سال 1316 ش، رساله «پیام به فرهنگستان» را منتشر
نمود. سال 1320 ش، بعد از حمله متفقین به ایران، برای چهارمین مرتبه نخست
وزیر شد و در این زمان دولت او، رضا شاه از سلطنت استعفا کرد و پسرش به
سلطنت رسید و این بار نیز نقش خود را ایفا کرد و محمد رضا را به سلطنت
رساند در حالی که برخی می خواستند نوه احمد شاه را به قدرت برسانند.
در
کارنامه محمد علی فروغی، به سلطنت رساندن رضا شاه و پسرش محمدرضا، شاخص
است. زیرا او در همین سال 1320 ش، که ایران صحنه جنگ شد و انگلستان و شوروی
اصرار بر عزل رضا شاه و تغییر رژ یم سلطنت ایران شدند، فروغی از طرف رضا
خان، پا به میدان گذاشت و با روابط نزدیکی که با انگلستان برقرار کرد،
توانست سلطنت (محمد رضا) را جاگیر و پاگیر کند و از همین راه، رژیم وابسته و
دیکتاتوری پهلوی را تداوم بخشد و خودش بعد از آن، وزیر دربار پهلوی شد.
فروغی با عضویت در هیئت اعزامی به اروپا، ماموریت هایش از سال 1297 ش، شروع
شده بود. یکبار از طرف وزارت دادگستری، عضو کمیسیون مطالعات در اروپا شد و
چند سال هم، نماینده ایران در مجمع عمومی جامعه ملل بود و ریاست 56 مین و
57 مین شورای جامعه را به عهده داشت. او به خاطر فضل و حسن تدبیرش، نزد
خارجیان معتبر بود. محمد علی فروغی در آذر ماه 1321 در سن 67 سالگی در
گذشت.
